خصیصههای منحصربهفرد صنعت 1500 ساله سومو (رزم ملی ژاپن) در بخش حرفهای را در دوازده ویژگی ذیل بخوانید
به قلم دکتر جاسم منوچهری، عضو هیأت علمی دانشگاه، بنیانگذار سومو در جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه و عضو هیأت اجرایی فدراسیون آسیایی سومو
ویژگی اول: قدمت این رشته ورزشی به 1500 سال پیش باز میگردد که از همان ابتدا آمیخته با مذهب شینتو بود. اجرای سومو در معابد نوعی ادای احترام به ارواح بود که به آن عمل کامی گفته میشد. ورزشکار سومو (ریکیشی) پیش از شروع هر مسابقه، روی دوهیو (زمین مسابقه) نمک پاشیده و آن را پاک میکند. در مراسم معرفی یوکوزونا (صاحب بالاترین رنکینگ سومو حرفهای) که در معبد مِیجی توکیو انجام میشود نیز این کار که برگفته از مذهب شینتو است اجرا میشود. سایبان بالای دوهیو از روی سقف معبد شینتو مدلسازی شده که خود نشان از مقدس بودن دوهیو مسابقه دارد.
ویژگی دوم: پیش شروع هر مسابقه سومو و چندین مرتبه نمک پاشیدن بر دوهیو، هر ریکیشی سمت مشخص شده خود (سمت غرب یا سمت شرق) بر روی دوهیو حاضر میشود که این نشان از تقابل غرب و شرق در رقابتی پاک است. در ادامه، در حالت سونکیو (نشسته بر روی پنجه پاها) در لبه توکوداوارا (بیرون زدگی حلقه اصلی دوهیو سومو در هر سمت جغرافیایی)، کف دستها را به هم کوبیده که این کار در مذهب شینتو به دلیل این اعتقاد است که باعث احضار خدایان میگردد و یکی از مناسک این آئین است. سپس با بازکردن دو بازو در اطرف بدن و با نگاه به روبرو (محلی که حریف کار مشابه را انجام میدهد)، نشان میدهد که بیسلاح و پاک مبارزه خواهد کرد. این بالاترین سطح احترامی است که دو ورزشکار پیش از شروع رقابت به یکدیگر میگذارند و به کلیت آن "چیری چوزو" گفته میشود.
ویژگی سوم: زمین سومو و قوانین مسابقه آن منحصربهفرد است. مسابقه شروع نمیشود مگر دست دو ریکیشی همزمان بر روی زمین قرار گیرد. صحنه جذابیست زمانی که دو ریکیشی تلاش به فریب یکدیگر دارند تا با گذاشتن ناگهانی دست بر زمین و یورش ناگهانی، یکدیگر را غافلگیر کنند. مسابقه سومو به ندرت بیش از چند ثانیه به طول بیانجامد چراکه به محض خروج از هر قسمت از بدن ریکیشی به خارج دوهیو (دایرهای با 455 سانتیمتر قطر) و یا لمس هر قسمت از بدن وی با زمین (منهای کف پاها) مسابقه به اتمام رسیده و بازنده میشود. ماهیت مسابقه سومو هیجانی و تماشاچی پسند است.
ویژگی چهارم: زندگی سوموئی بسیار بسیار سخت است! سالها پیش در مجارستان پای میز شام به یک قهرمان حرفهای سومو گفتم: چه ورزشیه؟ میخورین و چاق میشین؟ فکر کردین ورزش میکنین؟! جوری نگام کرد که انگار بدترین توهین رو شنیده! گفتههای او و آنچه از تحقیق دریافتم این بود: تمرینات آنها کاملا زمانبندی شده و زندگیشان به طور جدی تحت رژیم و نظم بوده که شدت آن از زندگی هر ورزشکار دیگری شاید بالاتر باشد. آنها در بِیا (محل تمرینات تخصصی سومو) زندگی کرده، غذا میخورند، تمرین میکنند و میخوابند. این شغل آنهاست. مگر آنکه ازدواج کنند و مجاز شوند در منزلی مستقل سکونت داشته باشند. هر بِیا به طور متوسط 15 ریکیشی دارد که دارای سلسله مراتبی هستند. زندگی برای تازهواردها و ضعیفترها سختتر است. باید زودتر بیدار شوند، آشپزی و نظافت کنند، غذا را سِرو کنند و در خدمت ریکیشیهای قدیمیتر باشند. آنها آخرین نفری هستند که دوش میگیرند و آخرین نفر هم شام میخورند. باید منتظر باشند تا ارشدها تمامی لقمههای مورد علاقه خود را ببلعند. برای آنها تمرینات استقامتی و تنبیهات بدنی طراحی میشود تا انسانهایی سخت شوند. این تمرینات گاهاً متنهی به آسیبدیدگی و در مواردی نادر هم مرگ را بدنبال داشتهاند.
ویژگی پنجم: بهترین قهرمانان سومو حرفهای جهان، همیشه چاقها نبودهاند! یکی از دلایل مهم شهرت سومو در دوران معاصر، وجود ورزشکاران دُرُشت پیکر مشهور آن است. از آنجاکه در سومو حرفهای هیچ دستهبندی وزنی وجود ندارد، تمامی ریکیشیها در تلاشند تا وزن بالائی داشته و از مزایای آن در مسابقه بهره ببرند. تا پیش از قرن 20 عمده ریکیشیهای حرفهای اینگونه نبوده و عضلانی و سفت بودند اما رفته رفته به شکل نهنگ درآمدند! اما استثناء هم وجود دارد. تاکانویاما اهل جمهوریچک که به ورزشکار استخوانی سومو شهرت دارد، در سال 2011 توانست تا سطح ماکوچی که مربوط به 5 طبقه فوقانی سومو حرفهای است و قهرمان برتر آن با بالاترین رنکینگ یوکوزونا نامیده میشود، صعود پیدا کند. ریکیشیها قدردان کیفیت غذایی هستند که چانکونابه نام دارد. این غذا ترکیبی است از گوشت، سبزیجات و نودل که ریکیشیها در ژاپن مصرفکنندگان اصلی آنند. آنها با شکم خالی تمرین میکنند و بلافاصله پس از صرف غذا به خواب فرو میروند تا کالری مصرفی را برگردانند. این دُرُشت پیکران روزانه 10000 کالری دریافت میکنند.
ویژگی ششم: در ژاپن، ریکیشیها مجاز به رانندگی نیستند! پس از یک تصادف رانندگی بسیار شدید، انجمن سومو حرفهای ژاپن آنها را از راندن خودروی شخصی منع کرد.
ویژگی هفتم: شب آخر در تورنمنت سومو "لذت هزار پائیز" نامیده میشود. قهرمان تورنمنت بزرگ سومو ماهیانه حقوقی معادل 30 هزار دلار آمریکایی دریافت میکند و درآمد سالیانه او از جوایز مسابقات به یک میلیون دلار میرسد. هرچند از منابع دیگری نیز درآمد کسب میکنند.
ویژگی هشتم: داوران سومو (گیوجی) از ریکیشیها جذابترند. همانند ریکیشیها در سنین جوانی (حدود 16 سالگی) وارد سومو شده و تا بازنشستگی در آن میمانند. لباس سنتی که روی دوهیو میپوشند، متناسب با رنکینگ آنها دارای درجهبندی است. به داور دارای بالاترین رنکینگ (همانند یوکوزونا در ریکیشیها) کیمورا شونوسوکه گفته میشود که در هر زمان تنها یک داور میتواند این درجه را داشته باشد. جالبتر اینکه گیوجی یک شمشیر ژاپنی (تانتو) به طول 6 تا 12 اینچ به کمر میبندد. لزوم حمل شمشیر آنست که نشان دهد متوجه جدیت تصمیمگیری خود در مسابقه هست و آماده است تا در صورت اعلام رأی اشتباه، سپوکو (خودکشی با فرو کردن آن سلاح در شکم) نماید!! یادمان باشد براساس سنت، در هیچ یک از مسابقات سومو تاکنون ویدئوچک وجود نداشته است. وحشت نکنید. خوشبختانه امروزه به هنگام بروز خطا، گیوجیها از ترس نامه استعفاء ارائه میکنند هرچند احتمال رد آن استعفاء هم وجود دارد.
ویژگی نهم: قهرمانان سومو الزاماً لباس سنتی بهتن میکنند. برابر قوانین سخت زندگیشان، ریکیشیها مجاز به انتخاب لباس نیستند. به محض پیوستن به بِیه، باید موهای خود را بلند کنند و آن را بالای سر به مدل سامورائیهای (چونماگه) دوران اِدو تزئین کنند. از آنها انتظار میرود که همیشه با آن لباس و مدل مو در اجتماع حضور یافته و قابل تشخیص باشند. گاهی اوقات با این وضع 10 برابر حجیمتر ازیک فرد عادی میشوند. جالبتر اینکه کیفیت لباسها کنترل شده است. یعنی ریکیشیهای کم تجربه باید کیفیت پائینتر به نام یوکاتا (پارچهکتان) و گتا (صندل چوبی) بپوشند، حتی در زمستان! اما ریکیشیهای رنکینگ بالاتر مجازند لباس سنتی را از پارچه گران قیمت وحتی با ظاهری ترسناک به تن کنند.
ویژگی دهم: آنها حتی مجاز به رفتار باب میل خود نیز نیستند! علاوه بر برنامه مشخص تمرینی، ریکیشیها موظفند رفتار و شخصیت خود رادر اجتماع کنترل کنند. در اجتماع الزاماً با خودکارآمدی و نرمی سخن گفته و در مسابقات هم شادمانی و هیجان خود را چه در باخت و چه بُرد کنترل میکنند. مثل آماتورها حسرتآمیز و یا غرورانگیز واکنش نشان نمیدهند.
ویژگی یازدهم: درهرزمان، تنها امکان حضور یک ورزشکار خارجی درهریک بِیه در ژاپن وجود دارد! بِیهها مجاز بودند هر تعداد ورزشکار خارجی (غیرژاپنی) داشته باشند. اما پس از حضور همزمان 6 ورزشکار مغول دریک بِیه، هراس ناشی از قدرت یافتن خارجیها این محدودیت را بوجود آورد! این خارجیها میبایست ژاپنی صحبت کنند و به خوبی با آن فرهنگ عجین شوند. یعنی با همه چالشهای سومو به علاوه اضطراب صحبت کردن و نفس کشیدن ژاپنی باید مواجه شوند. "چاد هاهیو روان" اولین غیرژاپنی تاریخ است که در سال 1993 یوکوزونا شد. او در هاوایی دیده به جهان گشود.
ویژگی دوازدهم: در ژاپن، زنان مجاز به شرکت درمسابقات سومو حرفهای نیستند. حقیقتی تلخ است که عمده ورزشها دربخش آقایان جذابیت بیشتری دارد. اما تعداد رشتههای ورزشی حرفهای که زنان مجاز به رقابت درآن نیستند اندکند! انجمن سومو حرفهای ژاپن اجازه حضور زنان به روی دوهیو را نمیدهد. حتی خانم فوسائی اوهتا فرماندار اوزاکا (2000 تا 2008) هم موفق نشد مقامات سومو را متقاعد نماید تا جایزه فرماندار اهدائی به قهرمان سومو راخود او تقدیم کند! آنقدر به این خواسته اصرار کرد تا عمر مدیریتیاش در فرمانداری اتمام یافت. هرچند تا پیش از قرن 18 مسابقات سومو تفریحی بانوان رایج بود اما امروزه تنها دربخش آماتوری و در راستای اهداف جنبش المپیک مجاز به رقابت هستند.